این مقاله به پیشنهاد آقای دکتر محمدحامد امام جمعه زاده منتشر شده است.

در دنیای امروز، همه مسائل و حتی بحرانها پیچیده تر و گسترده تر خود را بازنمایی میکنند. شیوع ویروس کرونا درابتدا پدیده ای بومی و محلی در کشور چین به نظر می رسید، اما با گذشت چند هفته از شروع این بیماری، شهرها و  کشورهای دیگری در سراسر دنیا نیز با این بیماری مواجه شدند، ابعاد مختلف زندگی شهروندان تحت تأثیر قرار گرفت و به موضوعی مهم در دستورکار مدیران و سیاستگذاران ملی و محلی در کل جهان تبدیل شد.

آنچه این روزها بیش از همیشه باید مورد توجه مدیران شهری قرار بگیرد، بازبینی در روش های اداره شهرها است. براساس مطالعات اخیر، یکی از مهمترین عوامل شدت انتشار ویروس کرونا، به میزان ارتباطات بین شهروندان  بستگی دارد. شهرها به عنوان کانون ارتباطات، در نتیجه دوعامل کلیدی تراکم جمعیت و وجود مراکز تبادل مسافر مانند فرودگاهها و بنادر، بیشتر از نقاط روستایی در معرض آسیب پذیری ناشی از کرونا قرار دارند.

ارتباطات و زنجیره های ارتباطی گسترده، ماهیت شهرهای نوین را شکل میدهد. از اینرو قطع زنجیره ارتباطی به بسیاری از کارویژه های شهری لطمه ای جدی وارد کرده است. مدیران شهری باید از نو اندیشیدن درباره برخی موضوعات را فرصتی بدانند که این بیماری در سطح مدیریت شهری ایجاد کرد؛ تاب آوری شهری در شرایط بحرانی و عدم قطعیت نخستین مسألهای است که باید مورد توجه قرار بگیرد.
مدیران و برنامه ریزان شهری برای آماده سازی شهرها در برابر آینده های ناشناخته و سرشار از عدم قطعیت نیاز به تغییر اساسی در رویکردهای برنامه ریزی، به سمت برنامه ریزی آینده محور و پیشگیرانه مبتنی بر اصول آینده پژوهی دارند.

تاب آوری و مدیریت بحران باید با در نظر گرفتن این نکته کلیدی در دستور کار قرار گیرد که آینده، قابل پیش بینی نیست و در کنار تمرکز بر داده های شهری و تحلیل آمارها و سری های زمانی مرتبط با مخاطرات طبیعی، نیاز جدی به شناخت بحرانهای نوین و قوهای سیاه  مدیریت شهری وجود دارد.
دولت های ملی درگیر با ویروس کرونا اقدامات پیشگیرانه و کنترل کننده را در قالب برنامه اقدام و یا مجموعه دستورالعمل ها و آئین نامه ها ارائه داده اند و جدیترین تلاشها در قالب ساختارهای رسمی توسط آنها صورت گرفته- است، اما توجه به مشارکت شهروندان از ویژگی های بارز اقدامات صورت گرفته در مقابله با این ویروس در مقایسه با سایر بحرانها بوده است.

در بیشتر کشورها مشارکت سازمانها با عناوین متفاوت در کنار مشارکت اقشار مختلف جامعه از خیریه ها و نهادهای غیر دولتی گرفته تا هنرمندان، اندیشمندان، سینماگران و حتی سرمایه داران بزرگ، درکنترل ویروس موثر بوده، اما نکته کلیدی در این میان لزوم مدیریت هماهنگ و یکپارچه اقدامات نهادهای عمومی و مردمی است.

در نبود نظام مدیریت یکپارچه شهری، هماهنگی اقدامات بسیار دشوار بوده و گاه ممکن است منجر به سوء مدیریت و مغفول ماندن بخش هایی از جامعه یا بخش های خاصی از شهرها شود. بررسی تجربه های سایر شهرها و کشورها در مدیریت بحران کرونا بار دیگر این مهم را یادآوری کرد که در نبود مدیریت یکپارچه امکان موفقیت در مدیریت بحران شهری کاهش یافته و در شهرهایی که حکمروایی محلی حاکم است و نهادهای مرتبط با بیماریهای همه گیر از جمله بخشهای سلامت عمومی، کسب و کارها و مشاغل شهری و پلیس و انتظامات شهری همگی در قالب یک سیستم هماهنگ عمل میکنند، امکان موفقیت بیشتری برای کنترل بیماری وجود دارد، به عنوان مثال میتوان به توکیو اشاره کرد که با آماری کمتر از 500 نفر مبتلا، موفقیت چشمگیری در این زمینه داشته است.

تعدد نهادهای مرتبط با مسائل شهری در ایران و فعالیت برخی از آنها در حوزه های غیروظیفه ای و غیرتخصصی گرچه ممکن است در شرایط بحرانی وجوه مثبتی مانند به اشتراک گذاری منابع و زیرساختهای فیزیکی و انسانی را به همراه داشته باشد، اما در سمت مقابل اختلاف نظر در خصوص اقدامات علمی و صحیح برای مقابله با کرونا و گاه اختلاف نظرهای ارزشی و سیاسی در اولویت گذاری بین اقشار مختلف جامعه، منجر به ناهماهنگی و ابتر ماندن این ظرفیت های گسترده میشود. بنابراین روی آوردن به مدیریت یکپارچه از جوانب مختلف میتواند برای مدیریت بهینه بحران کرونا و حفظ سلامت عمومی شهروندان مفید باشد.
مدیریت یکپارچه در تلفیق با رویکرد پائین به بالا در حکمروایی شهری خصوصا در شرایط بحرانی که ظرفیت مشارکت شهروندی به حداکثر میرسد، الگویی نوین از حکمروایی را ارائه میدهد که در آن با اتکا به اعتماد
شهروندان به ساختارهای تصمیم گیری و به اشتراک گذاری ظرفیتهای بالقوه شهروندان، مدیریت بحران با موفقیت بیشتری همراه خواهد بود.

هر چه به میزان جمعیت و پیچیدگی شهرها افزوده میشود برنامه ریزی برای تاب آوری آنها به امری دشوارتر تبدیل میشود. در مواجه با انبوه مشاغل، کاربری ها، ارتباطات شهری و نیازهای شهروندان، دیگر ابزارها و روشهای سنتی مدیریت و تحلیل و بررسی محیط های شهری پاسخگو نبوده و استفاده از فناوری های نوین تبدیل به ضرورتی غیرقابل انکار در برنامه ریزی شهری خصوصا در زمینه افزایش تاب آوری شده است.

هوشمندسازی شهرها این امکان را به مدیران میدهد تا با شناسایی دقیق ویژگی های شهر و نقاط بالقوه برای انتشار ویروس و آگاهی لحظه ای از زیرساختها و امکانات شهرداری، اقدام به طراحی راه حل های هوشمندانه نموده به کاهش انتشار ویروس و پراکنش آن در همه محیط شهرها کمک نمایند.

آگاهی شهروندان از آخرین وضعیت انتشار ویروس در سطح ملی و محلی و لزوم اطلاع رسانی و برگزاری کنفرانس- های خبری در مقیاس شهری از حلقه های مفقوده مدیریت بحران کرونا در ایران است. ارائه آمار و اطلاعات دقیق و شفاف درخصوص کرونا میتواند هم منجر به ارائه اطلاعات دقیق تر و هم افزایش اعتماد شهروندان به حکمروایی ملی و محلی شود.

ویروس کرونا در کنار آلامی که با خود به همراه داشت، فرصتی برای بازاندیشی و نواندیشی در مدیریت شهری ایجاد کردهاست. درس آموخته های این بحران باید در قالب تجربه های موفقیت و تجربه های شکست در اصلاح فرایندهای مدیریت شهری به کار گرفته شود.

مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران علاوه بر این گزارش، اقدام به ترجمه دستورالعمل های به روز سازمان بهداشت جهانی و سایر نهادهای مربوطه در خصوص کرونا نموده و گزارشهای دیگری را نیز در این خصوص تهیه کرده است.

برای مطالعه متن کامل این گزارش، می توانید PDF آن را از اینجا دانلود کنید.