مسئولیت اجتماعی یا CSR (corporate social responsibility) را می‌توان متر و معیار و چهارچوبی دانست که سازمان‌ها، نهادها و افراد بر مبنای آنها در رابطه با مسائل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، زیست‌محیطی و در کل تمامی جنبه‌های زیست انسانی واکنش نشان می‌دهد یا آغازگر فعالیت‌هایی است که درنهایت به سود جامعه است. هسته اصلی مسئولیت اجتماعی ایجاد تعادل بین اقتصاد و اکوسیستم است. در این مطلب قصد داریم مسئولیت اجتماعی، ابعاد و مدل‌های آن را بررسی کنیم.

مسئولیت اجتماعی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی چیست؟

هر فردی که در جامعه کار و فعالیتی دارد، از یک سو منافع و حقوقی دارد که باید برای وی تضمین شود و از سوی دیگر، در قبال آن جامعه نیز مسئولیتی اخلاقی بر عهده اوست. وی باید در مورد مسائل زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی پیرامون خود حساس باشد و در حد توان خود برای حل بحران‌های مختلف و ایجاد تعادل در اکوسیستم جامعه فعال باشد. این فعالیت ممکن است در حوزه محیط‌ زیست و حفظ آن باشد یا تلاش برای بهره‌مندی افراد در معرض خطر و کم برخوردار جامعه از امکانات مادی و رفاهی.

مسئولیت و مسئولیت‌پذیری اجتماعی ارتباط مستقیمی با میزان توسعه‌یافتگی یک جامعه دارد. هرچه جامعه از لحاظ اقتصادی و فرهنگی پیشرفته و با ثبات باشد، افراد آن جامعه نیز نسبت به جامعه و معضلات آن حساس‌تر خواهند بود.

از آن جایی که مسئولیت اجتماعی یک امر اخلاقی تلقی می‌شود، فعالیت افراد در حل معضلات و انجام کارهای داوطلبانه به‌تنهایی باعث مسئولیت‌پذیری اجتماعی نمی‌شود؛ این موضوع باید درونی باشد و هر فردی در سبک زندگی خود نیز آن را پیاده‌سازی کند.

رابطه میان سازما‌ن‌ها و شرکت‌ها با مسئولیت اجتماعی

مسئولیت اجتماعی زمانی که وارد حیطه شرکت‌ ها و سازمان‌ ها می‌شود، ابعاد جدی‌تری به خود می‌گیرد و انتظارات برای مسئولیت‌ پذیری اجتماعی از سوی شرکت‌ها بیشتر می‌شود. چرا که یک سازمان، نهاد یا شرکت، بیشتر در کانون توجهات قرار دارد، منابع و زیرساخت‌های بیشتری در اختیار آنهاست و درنهایت می‌توانند مشوق و زمینه‌ساز بسیاری از فعالیت‌ها در زمینه مسئولیت اجتماعی باشند.

مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در زیرمجموعه «اخلاق کسب و کار» قرار می‌گیرد و مجموعه‌ای از تعهدات و وظایفی است که شرکت در قبال جامعه‌ای که در آن فعال است، بر عهده دارد.

مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و سازمان‌ها از اوایل قرن بیستم و با مطرح‌شدن مفهومی به‌نام توسعه پایدار شکل گرفت که مسائل مربوط به اقتصاد، محیط‌زیست و جامعه را در دل خود داشت.

این مسئولیت در تمام سطوح سازمان‌ و شرکا و افرادی که در بیرون با سازمان همکاری می‌کنند، تعریف می‌شود. به عبارت دیگر، این موضوع نباید تنها برای رفع مسئولیت و ارائه‌ چهره‌ای خوب از شرکت، انجام شود.

یک شرکت باید موضوعاتی نظیر موارد زیر را در بحث مسئولیت‌های اجتماعی در نظر بگیرد:

• شرکا، همکاران بیرون از شرکت و تأمین‌کنندگان باید همانند سازمان نسبت به محیط‌ زیست، اخلاق‌گرایی در محیط کار خود، دغدغه‌مندی در رابطه با بحران‌های جامعه حساس باشند.
• تأثیرات فعالیت‌های سازمان بر محیط زیست باید مثبت باشد و برای حفاظت از آن تلاش مداوم داشته باشد.
• شرکت باید در رابطه با بحران‌ها و مسائل جامعه دیدی حل مسئله‌ای داشته باشد و به سمت بهبود شرایط آن حرکت کند.
• نوع رفتار با کارکنان شرکت و سازمان تنها نباید به وظایف کارمند و کارفرما محدود شود و شرکت باید نسبت به ارتقای شخصیتی کارکنان نیز فعال باشد.

دیدگاه CSR شرکت‌ها ممکن است در ابتدا هزینه‌ بر به نظر برسد، اما به هیچ‌وجه این‌گونه نیست. شرکت‌ها زمانی که مسئولیت اجتماعی را جدی می‌گیرند، فضای جامعه و فرهنگی را که در آن فعالیت می‌کنند، بهبود می‌بخشند و درنهایت، با شناخته‌شدن به‌عنوان نهادی مسئول، فرصت‌های جدیدی برایشان ایجاد می‌شود.

مسئولیت اجتماعی چه مزایا و معایبی برای شرکت‌ها به‌دنبال دارد؟

مسئولیت اجتماعی را نباید به‌عنوان عملی هزینه‌ ساز برای سازمان‌ها در نظر گرفت. این کار مزایای بسیاری برای کسب‌و‌کارها به‌ همراه دارد که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره می‌شود:

• ارائه چهره‌ای مثبت و مسئول در قبال جامعه و محیط‌ زیست
• ایجاد انگیزه برای کارکنان برای فعالیت بهتر و افزایش بهره‌وری
• استخدام کارکنان حرفه‌ای‌ تر و بهتر
• بالا بردن حاشیه سود
• کمک به زیادشدن مزیت رقابتی شرکت
• جذب فرصت‌های جدید سرمایه‌ گذاری
• افزایش وفاداری مشتریان
• آگاهی‌بخشی در رابطه با محیط‌ زیست و لزوم حفاظت از آن

معایبی که مسئولیت اجتماعی برای شرکت‌ها به‌دنبال دارد نیز عبارتند از:

• ایجاد هزینه‌های مالی
• صرف منابع بیشتر شرکت
• افزایش احتمال سبزشویی

ابعاد مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها تا چه حد گسترده است؟

مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در ۴ بُعد زیر طبقه‌بندی می‌شود:

• بُعد اقتصادی

بیشتر در رابطه با کارکنان و شرکای اقتصادی سازمان صدق می‌کند و تأکید آن روی پرداخت سود و دستمزد و پایبند‌بودن روی تعهدات مالی است.

• بُعد قانونی

روی الزامات و حدود قانونی تاکید دارد که شرکت‌ها باید در فعالیت‌ های خود نسبت به آنها پایبند باشند.

• بُعد اجتماعی

این بعد را می‌توان مهم‌ترین قسمت مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در نظر گرفت. در این بخش، فعالیت‌های زیست‌محیطی، بشر دوستانه، آموزشی و رفاهی دسته‌بندی می‌شوند و مهم‌ترین نمود را در مسئولیت اجتماعی شرکتی دارند.

• بُعد اخلاقی

شبیه بعد قانونی است، اما از آن فراتر نیز می‌رود. بیشترکردن حقوق کارکنان، در نظر گرفتن پاداش و تشویق، ارائه اموزش‌های مناسب، تأمین فرصت‌های کاری برای کارجویان و مواردی از این دست در زیرمجموعه بعد اخلاقی مسئولیت اجتماعی شرکتی قرار می‌گیرند.

مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در ایران

با اینکه تقریباً از ابتدای قرن ۱۴ شمسی (سال‌های آغازین ۱۳۰۰) صنعت کم‌کم در ایران پا گرفت، اما موضوع مسئولیت اجتماعی دهه‌ ها بعد مطرح شد. تنها در چند سال گذشته بود که شرکت‌های خصوصی و دولتی موضوع مسئولیت اجتماعی را جدی گرفتند و نسبت به ابعاد مختلف آن حساس‌تر شدند. این موضوع در شرکت‌های خصوصی و به‌خصوص استارتاپ‌ ها برجسته‌ تر از سایر نهادها به چشم می‌آید.

فعالیت‌های بشر دوستانه و زیست‌محیطی هسته اصلی مسئولیت‌ های اجتماعی این شرکت‌ها را تشکیل می‌دهد. باتوجه‌ به نوپابودن مسئولیت اجتماعی از یک سو و زیادبودن تعداد بحران‌ها در کشور، شرکت‌های ایرانی باید با دقت بیشتری نسبت به این موضوع اقدام کنند. در اولین قدم، این سازمان‌ها باید با ابزارها و الگوهای مناسب، برنامه‌ریزی دقیقی برای رسیدن به اهداف خود انجام دهند.

آنالیز ماتریالیستي یکی از این ابزارها و الگوهای رسمی است که تلاش می‌کند ذینفعان به درک درستی از میزان اهمیت مسائل زیست‌محیطی، بحران‌های اجتماعی و روش‌های اداره کردن امور (ESG)، دست پیدا کنند.

کمیسیون مسئولیت اجتماعی و حاکمیت شرکتی اتاق ایران گزارشی با عنوان «ارزیابی وضعیت فعلی اقدامات مسئولیت اجتماعی شرکت‌‌ها در ایران» منتشر کرده و در ادامه اين گزارش مطالعه اين گزارش كه لينك آن از اين قرار ميباشد ، توصيه ميگردد.

https://otaghiranonline.ir/UFiles/Docs/2021/7/13/Doc2021071313024816.pdf

گرد آوري و تدوين توسط :

كميته صنعت ، معدن و تجارت

كانون مهندسين فارغ التحصيل دانشكده فني دانشگاه تهران

بهار ١٤٠٢